Expressie: zo uit je jouw waarheid naar jezelf én anderen

Als kind voelde ik me altijd een beetje anders. Met een Indonesische vader en een jeugd in een overwegend wit dorp, leerde ik al vroeg wat het betekent om af te wijken van de norm. Maar waar ‘anders zijn’ voor veel mensen voelt als iets om je voor te schamen, leerde mijn vader mij het tegenovergestelde: afwijken is geen afwijking, het is een superkracht. Dat inzicht hielp mij later in het leven bij het maken van keuzes die niet altijd logisch leken, maar wel écht bij mij passen. Van dansacademie naar universiteit, van het bedrijfsleven naar de yogamat. Ook in gesprekken over grote thema’s zoals politiek, corona of inclusie durf ik vaak nét anders te denken. Maar juist dan wordt jezelf uiten lastig. Want zodra je iets zegt, lijk je partij te moeten kiezen. Terwijl ik ruimte wil houden voor nuance, twijfel, gelaagdheid. En dus zwijg ik soms. Slik ik mijn waarheid in. En precies dát maakt expressie soms zo ingewikkeld. Want hoe spreek je je uit als je zelf nog twijfelt? Of als je daar geen ruimte voor voelt? Misschien begint expressie wel bij iets anders dan spreken. Bij jezelf eerlijk afvragen: Wat voel ik écht? Wat denk ik écht? Wat is mijn waarheid? En durf ik die niet alleen te kennen, maar ook te delen? Te leven, op mijn manier?

Wat is ‘je waarheid’?

Als we het hebben over ‘je waarheid’, bedoelen we vaak je perceptie op de wereld op basis van je innerlijke kompas. Het gaat niet om universele feiten, maar om persoonlijke waarheden: jouw waarden, emoties, gedachten en overtuigingen. De Amerikaanse psycholoog Carl Rogers beschrijft dit als congruentie: leven in lijn met wie je werkelijk bent. Hoe meer jouw binnenwereld overeenkomt met je buitenwereld, hoe authentieker je bent. En die authenticiteit blijkt essentieel voor je mentale gezondheid. Uit diverse onderzoeken blijkt dat mensen die trouw zijn aan zichzelf meer geluk, veerkracht en voldoening ervaren. Maar jezelf zijn, dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe vind je jouw waarheid én waarom is het soms zo eng die te uiten?

Zo vind je jezelf en jouw waarheid

Volgens de Amerikaanse onderzoekers Michael Kernis en Brian Goldman bestaat authenticiteit uit vier onderdelen:

1. 1. Wanneer voelde ik me voor het laatst écht oprecht blij of trots?
   2. Welke overtuigingen draag ik mee die eigenlijk niet (meer) van mij zijn?
   3. Op welke momenten houd ik me stil, en waarom?

Alles begint bij eerlijk zijn naar jezelf, door te voelen, erkennen en begrijpen wat er in je leeft. Maar de echte uitdaging zit ‘m natuurlijk in expressie. Jezelf uiten is een beetje als naakt dansen in het donker. Je denkt: wat een vrijheid!. Tot iemand ineens het licht aandoet…

Waarom jezelf uiten soms zo spannend is

Van jongs af aan leren we hoe belangrijk het is om ‘erbij te horen’. In de oertijd betekende buitensluiting een reëel gevaar. Zonder groep was je kans op overleven kleiner. In ons brein leeft dat  instinct nog steeds. Uit fMRI-onderzoek blijkt zelfs dat sociale afwijzing dezelfde hersengebieden activeert als fysieke pijn, zoals de anterior cingulate cortex en de insula. Geen wonder dus dat we voorzichtig worden met het delen van onze echte gedachten. Want wat als mensen je niet begrijpen? Of erger nog: je veroordelen? De Amerikaanse onderzoeker Brené Brown zegt hierover: ‘Staying vulnerable is a risk we have to take if we want to experience connection.’  Je loopt een risico als je je uitspreekt. Je stelt je kwetsbaar op. Maar juist daardoor wordt echte verbinding mogelijk. Carl Rogers – yes, die van de congruentie – stelt dat mensen pas echt kunnen groeien als ze zich veilig voelen om helemaal zichzelf te zijn. Dit noemt hij unconditional positive regard. In een omgeving waar je voelt dat je mag zijn wie je bent, met je twijfels, fouten en complexiteit, ontstaat ruimte om je waarheid te onderzoeken en te uiten. Rogers zag dit als essentieel voor psychologisch welzijn. Hij ontdekte dat cliënten die deze onvoorwaardelijke acceptatie ervoeren, beter in staat waren om congruent te worden: hun binnen- en buitenwereld in lijn te brengen. Uit latere studies blijkt dat deze benadering ook buiten de therapiekamer werkt. Onderzoek door Barrett-Lennard en Farber & Doolin toont aan dat mensen die onvoorwaardelijke acceptatie ervaren in hun relaties, meer authenticiteit, emotioneel welzijn en openheid vertonen. In omgevingen met unconditional positive regard durven mensen zichzelf uit te spreken, omdat ze zich veilig genoeg voelen om dat risico te nemen. Met andere woorden: expressie vraagt moed, maar ook context. Als we merken dat we niet worden afgerekend op wat we zeggen of voelen, kunnen we onszelf écht laten zien.

Expressie: zo deel jij jouw waarheid

Oké, bewustzijn check, veilige omgeving check. Maar hoe kun je jezelf uiten? Expressie hoeft niet altijd groots of uitgesproken te zijn. Het kan stil, subtiel en op jouw manier. Hier zijn enkele wetenschappelijk onderbouwde vormen van expressie:

1. 1. Schrijven Onderzoeker James Pennebaker ontwikkelde het expressive writing paradigma: schrijven over je diepste emoties helpt bij stressverwerking. Het leidt tot verbeterde immuniteit, minder piekeren en zelfs hogere cognitieve prestaties. Vooral mensen met een verleden van depressie of angst ervaren verlichting door expressief schrijven.
   2. Mindfulness en zelfcompassie Mindfulness vergroot het zelfbewustzijn en leert je je innerlijke wereld te observeren zonder oordeel. Zelfcompassie helpt je mild naar jezelf te kijken, wat essentieel is om je veilig genoeg te voelen om je waarheid te uiten.
   3. Kunst in verschillende vormen Expressie hoeft niet via woorden. Tekenen, dans, muziek en zelfs ademhaling kunnen toegang geven tot lagen van jezelf die je nog niet in taal kunt vatten. Je lichaam liegt niet: een traan, een diepe ademhaling, een blik van erkenning — ook dát is expressie.

Begin klein. Je hoeft niet meteen een opiniestuk te schrijven of een verhitte discussie aan te gaan met buurvrouw Gerda. Zeg eens eerlijk wat je wilt eten vanavond, draag een outfit waar jij je goed in voelt, geef je mening in een vergadering of vertel je partner dat je ergens onzeker over bent. ‘Speak your truth, even if your voice shakes’ – Maggie Kuhn

Conclusie

De woorden van activiste Maggie Kuhn vatten alles samen. Expressie gaat niet om schreeuwen, overtuigen of de grootste zijn. Het gaat om voelen, weten en delen wat voor jou klopt. En dat is precies waar we bij Mogy mee aan de slag gaan. Zelfs als het schuurt. Zelfs als je stem trilt. Want wie zichzelf is, leeft écht. En dat, meer dan wat dan ook, is een vorm van vrijheid.